Ondanks repressie beloven de Russische theaters door te gaan
Terwijl de invloed van het Kremlin steeds verder doorsijpelt in de Russische culturele wereld, vecht een van de weinige kanalen die nog over zijn voor vrije meningsuiting – theater – om te overleven.
Momenteel loopt er een proces tegen de bekende regisseur Yevgeniya Berkovich en toneelschrijver Svetlana Petriychuk, die beiden vóór hun arrestatie in mei 2023 veelgeprezen werk produceerden.
Ze riskeren een gevangenisstraf van maximaal zeven jaar wegens het “rechtvaardigen van terrorisme” tijdens een show die ze in 2020 opvoerden over Russische vrouwen die online met strijders van de Islamitische Staat trouwen en zich bij hen voegen in Syrië. Maar velen geloven dat Berkovich' verzet tegen het conflict in Oekraïne de echte reden voor haar arrestatie was.
Aan de zijlijn van het proces vertelde theatercriticus Irina Kuzmina aan AFP dat de aanklachten tegen het paar bedoeld waren om “een voorbeeld” te stellen voor andere afwijkende artiesten.
De afgelopen twee jaar hebben minstens dertig directeuren, waaronder boegbeelden uit de industrie, Dmitry Krymov en Kirill Serebrennikov, Rusland verlaten of zijn ze ontslagen.
Volgens dramamagazine Teatr zijn zeker zestig shows afgelast, waarvan de papieren versie verboden is. Om te blijven werken, voeren theaters klassieke toneelstukken op.
Maar zelfs klassiekers kunnen ‘aan de kaak worden gesteld’, vooral door nationalistisch en conservatief publiek.
Eén toeschouwer diende een klacht in tegen het Alexandrinsky Theater in Sint-Petersburg vanwege de productie van “The Raven” door de 18e-eeuwse Italiaanse auteur Carlo Gozzi.
Een paar regels in het stuk werden gespeeld in het originele Italiaans in plaats van in het Russisch, wat het publiekslid als 'Russofoob' beschouwde, vertelde een theatercriticus aan AFP op voorwaarde van anonimiteit.
In mei 2023 moest hetzelfde theater een bewerking van “Cyrano de Bergerac” annuleren vanwege beschuldigingen dat het “het Russische leger in diskrediet bracht”.
Het theater is een belangrijk ideologisch instrument in Rusland, waar één op de vier mensen regelmatig naar toneelstukken gaat kijken, zo blijkt uit een onderzoek van het VCIOM-instituut in februari.
Zes maanden nadat Berkovich en Petriychuk waren gearresteerd, werd de aan het Kremlin verbonden theaterregisseur Vladimir Mashkov benoemd tot hoofd van het prestigieuze Russische dramafestival Gouden Masker.
Aan de gevel van het Tabakov Theater in Moskou, dat Mashkov beheert, hangt een gigantisch lint in de vorm van een ‘Z’, een symbool van steun voor het Russische leger in Oekraïne.
Mashkov werd in december 2023 benoemd tot voorzitter van de Russische theatervakbond, een teken van de sluipende invloed van de conservatieven op de cultuur.
En hij werd benoemd tot directeur van Sovremennik, een baanbrekend theater opgericht tijdens de poststalinistische dooi en symbool van het relatieve liberalisme van de jaren zestig.
Sommige toneelschrijvers die het Russische offensief actief steunen, hebben gepleit voor meer patriottisme in de theaterwereld.
Oleg Roy's toneelstuk “Shadows of Donbas” vertelt het verhaal van drie Russen aan het Oekraïense front, met explosies en bloedvergieten.
Het publiek “moet begrijpen dat het dankzij onze soldaten is dat ze hier een vredig leven kunnen leiden”, vertelde Roy aan AFP na een recent optreden dat werd bijgewoond door ongeveer 300 mensen, waaronder velen gepensioneerden en militaire cadetten die gratis werden binnengelaten.
Voor Roy is het arresteren van kunstenaars die het conflict bekritiseren 'juist en rechtvaardig'.
“In tijden van oorlog moet je partij kiezen: je bent vóór je land of je bent ertegen”, zei hij.
'Ontsnap aan het echte leven'
In het kunstcentrum Prostranstvo Vnutri, waar het toneelstuk van Berkovich werd opgevoerd, zei regisseur Anton Fyodorov dat het theater een plek was waar mensen zich konden 'verbergen en nadenken'.
“Het is een soort therapie”, zei Fjodorov, beroemd om zijn absurdistische schrijfsels.
Tot nu toe is zijn werk niet al te veel beïnvloed, zei hij.
“Voor mij is de wereld altijd een nachtmerrie geweest”, vertelde hij AFP met een droevige glimlach. “Mijn enige censor ben ikzelf.”
Maar geconfronteerd met het vooruitzicht op ‘aanklachten’ van pro-Kremlin-theaterbezoekers, gaf hij toe voorzichtiger te zijn in gesprekken met acteurs.
“Ik moet samenleven met mensen die anders denken. Dat is altijd zo geweest, maar op dit moment is het nog sterker”, zei hij.
Zijn nieuwste hit, een bewerking van 'Madame Bovary'. is een metafoor voor de terugkerende Russische behoefte om 'aan het echte leven te ontsnappen'.
“Metaforen, eufemismen en een terugkeer naar de klassiekers zijn een verademing voor zowel publiek als artiesten”, aldus Kuzmina.
