Traditionele steenhouwers beitelen voort in een dorp dat is opgeslokt door Mexico-Stad
Op de meeste zondagen klinkt het geluid van hamers en beitels die op stenen slaan op de begraafplaats van het oude Xochiaca, een dorp dat tientallen jaren geleden werd opgeslokt door de stadsuitbreiding van Mexico-Stad.
Het is het geluid van de steenhouwers van Chimalhuacan – zoals de gemeente bekend staat – die nog steeds een ambacht uitoefenen dat al generaties lang wordt doorgegeven, zelfs nadat de plaatselijke bron van steengroeve was uitgeput.
De dorpsbegraafplaats staat vol met metershoge heiligenbeelden en een kluwen mannen die met hun beitels bloemenslingers en bloemen uit de steenblokken lokken.
Generaties steenhouwers in Chimalhuacan, aan de oostkant van Mexico-Stad, creëerden ook veel van het metselwerk dat gebouwen en parken in het centrum van de hoofdstad siert.
Terwijl beeldhouwers in andere gebieden lang geleden overgingen op mechanische snijders en polijstmachines, gebruiken de ambachtslieden hier alleen hamers, hamers en een verscheidenheid aan beitels en gutsen.
Velen zijn autodidact, maar sommigen, zoals Tomás Ugarte, 86, leerden op de traditionele manier zoals overgeleverd door vaders en grootvaders, die ongeveer vijf generaties teruggaat.
De groep neigt tegenwoordig naar een oudere doelgroep. Tien jaar geleden waren er ongeveer 600 geregistreerde steenhouwers, maar Carolina Montesinos Mendoza, directeur van het Mexicaanse staatskantoor dat ambachtslieden ondersteunt, zei dat er nu waarschijnlijk nog maar zo’n 300 zijn. De beeldhouwers sterven uit en hun kinderen willen over het algemeen het beroep niet uitoefenen.
Nu Xochiaca verdwaald is in een labyrint van stadsstraten, houden ze de oude tradities levend. Veel bewoners gebruiken stenen vijzels en stampers gemaakt door de steenhouwers. Deze komvormige molens, in het Spaans bekend als ‘molcajetes’, zijn het basisgereedschap voor het maken van salsa’s.
“Zij vormen de ruggengraat van de gemeenschap”, zegt ds. Alberto Sandoval, die hen kent sinds 1990, toen hij als pastoor in Xochiaca diende.
De meeste beeldhouwers hebben individuele werkplaatsen aan huis, die hen een inkomen opleveren. Ze verkopen houtsnijwerk voor prijzen variërend van $ 500 tot $ 2.000, maar ze verkopen vaak niet veel.
In tegenstelling tot veel ambachtslieden die hun werken in musea willen zien, werken de beeldhouwers hier gratis aan het maken en onderhouden van houtsnijwerk ter decoratie van de plaatselijke begraafplaats. Daartoe behoren een imposante, zes meter hoge stenen Christusfiguur en Europees geïnspireerde sculpturen van de twaalf apostelen.
Ze werken ook gratis mee aan het decoreren en onderhouden van het metselwerk van de 250 jaar oude parochiekerk Santa María de Guadalupe. Ze hebben altaarschermen, zuilen en de Christus- en Maagd Maria-beelden gemaakt die drie meter hoog zijn.
Een van de eerste tekenen van het werk van hun voorgangers is een uitgehouwen steen in de vloer van het kerkhof met de tekst ‘Xochiaca, de thuisbasis van de steenhouwers’. Er staat geen datum op.
Het verwijst echter naar een tijd waarin het meer dat ooit een groot deel van de vallei bedekte, nog steeds aan de oevers van Xochiaca lag. Bouwers kwamen op zoek naar houtsnijwerk en stuurden ze op schepen over het meer naar Mexico-Stad.
Juan Alfaro Bastidas, 75, is een beeldhouwer, net als zijn vader en grootvader. Hij herinnert zich dat hij bij kaarslicht de steengroeven inging om blokken steen te halen.
Maar de steengroeven zijn nu slechts een herinnering.
Grotendeels uitgespeeld, werd het land waar ze stonden verkocht voor woningbouwkavels. Sommige nieuwkomers vonden het vreemd en gebruikten de zijkanten van de steengroeve als muren in hun huizen.
Nu vervoeren de beeldhouwers steen uit andere staten in het noorden en westen, maar soms zelfs van zo ver weg als de zuidelijke staat Yucatan.
Voor een deel krijgen ze hulp van donaties van de lokale overheid en omwonenden.
“De buren hebben ons geholpen met donaties van 100 of 200 pesos ($6 tot $12). De mensen van de stad kopen de steen”, zei Bastidas.
Op de vraag of de handel zal overleven, reciteerde beeldhouwer Mario Olivares een gedicht dat door de ambachtslieden in de kerkmuur was geëtst: “Jouw kunst, jouw traditie, jouw cultuur en de adel van de mensen houden de ziel van deze stad levend.”
