'Titanische' taak om geroofde Afrikaanse kunst op te sporen
Toch bestuderen Franse musea in hun archieven de herkomst van zo'n 90.000 Afrikaanse voorwerpen. Maar de opgave is 'gigantisch en opwindend' vanwege het gebrek aan bronnen.
Met tienduizenden Afrikaanse kunstwerken in Franse musea staan curatoren voor een enorme taak om te proberen te identificeren welke hiervan tijdens de koloniale overheersing in de 19e en 20e eeuw zijn geplunderd en moeten worden teruggegeven.
Tijdens een bezoek aan Burkina Faso in 2017 beloofde de Franse president Emmanuel Macron om binnen vijf jaar ‘Afrikaans erfgoed’ terug te geven aan Afrika, waarmee hij andere voormalige koloniale machten, waaronder België en Duitsland, ertoe aanzette soortgelijke initiatieven te lanceren.
In 2021 repatrieerde Frankrijk 26 koninklijke schatten die zijn soldaten tijdens het koloniale bewind uit Benin hadden meegenomen.
De inspanningen zijn tot stilstand gekomen en in maart heeft de regering een wetsvoorstel dat de terugkeer van Afrikaanse en andere culturele artefacten toestaat, voor onbepaalde tijd uitgesteld na rechts verzet in de Senaat.
Toch bestuderen Franse musea in hun archieven de herkomst van zo'n 90.000 Afrikaanse voorwerpen. De meeste – 79.000 – bevinden zich in het Quai Branly-museum in Parijs, gewijd aan inheemse kunst uit Afrika, Azië, Oceanië en Amerika.
De taak is “gigantisch en opwindend”, zegt Emilie Salaberry, hoofd van het Angouleme Museum, dat ongeveer 5.000 Afrikaanse voorwerpen herbergt.
“Het staat op zijn kop hoe we onze collecties begrijpen”, vertelde ze aan AFP.
Het identificeren van de herkomst van een object wordt steeds belangrijker voor museumwerk, maar het opsporen van de benodigde informatie is moeilijk en tijdrovend.
Het Franse Legermuseum begon zijn inventarisatie in 2012, maar heeft slechts ongeveer een kwart van de 2.248 Afrikaanse stukken kunnen bestuderen.
En hoewel het rapport zegt dat er een ‘redelijke hypothese’ bestaat dat velen oorlogsbuit zijn, heeft het moeite gedaan om definitieve conclusies te trekken.
“Het grootste probleem… is het relatieve gebrek aan bronnen”, vertelde een woordvoerder van het museum aan AFP.
Emilie Giraud, president van ICOM Frankrijk, dat toezicht houdt op 600 musea, zei: “Het is echt onderzoekswerk dat kruiscontroles van aanwijzingen vereist en het vinden van bronnen die verspreid kunnen zijn, soms in het buitenland, of misschien zelfs helemaal niet bestaan.”
Er wordt gehoopt dat de taak gemakkelijker zal worden naarmate dit soort onderzoek gemeengoed wordt.
De Universiteit van Parijs-Nanterre introduceerde in 2022 een cursus gewijd aan de herkomst, en de Louvre School in het hart van het beroemde museum volgde in 2023.
Duitsland en Frankrijk lanceerden in januari een driejarig fonds van 2,1 miljoen euro ($2,2 miljoen) voor herkomstonderzoek.
“We moeten transparant zijn over alles, inclusief de tekortkomingen van onze catalogi, onze datering en onze benamingen”, zegt Katia Kukawka, hoofdconservator van het Aquitaine Museum, en noemt de baan een “ethische verplichting”.
Gefrustreerde pogingen
Om de kosten te verlichten bundelt het Aquitaine Museum, dat 2.500 Afrikaanse voorwerpen bezit, de middelen met andere organisaties, waaronder musea in Gabon en Kameroen.
Maar zonder de voorgestelde wet blijft het onzeker welke criteria zullen bepalen wanneer een object moet worden teruggestuurd naar Afrika.
Als het illegaal is verkregen, zou dat voldoende kunnen zijn, zegt Salaberry, van het Angoulême Museum, maar het gebrek aan duidelijke historische gegevens zal de restitutie-inspanningen blijven frustreren.
“Er zal een enorm aantal objecten zijn waarvoor nooit licht kan schijnen”, zei ze.
Leningen en langetermijnvoorschotten zouden een alternatief kunnen zijn voor volledige restitutie, zoals Groot-Brittannië onlangs deed voor spullen van het Ashanti- of Asante-koninklijk hof in Ghana.
Maar daar was niet iedereen van onder de indruk.
Zoals Nana Oforiatta Ayim, een cultuuradviseur van de Ghanese regering, tegen de BBC zei: “Iemand komt je huis binnen en steelt iets, bewaart het in zijn huis, en dan komt X aantal jaren later naar voren en zegt: ‘Ik ga je lenen’. jij je spullen terug.' Het heeft geen enkele zin.”
