Handgenaaide boot gered van de vergetelheid in Kroatië
De oudste volledig met de hand genaaide boot in de Middellandse Zee bereidt zich voor op zijn volgende reis, nadat hij duizenden jaren ongestoord op de Kroatische Adriatische zeebodem heeft gezeten. Maar deze keer zal het schip, waarvan de planken daadwerkelijk aan elkaar zijn genaaid, over land naar Frankrijk reizen voor conservering.
De Zambratija-boot, ontdekt in de wateren van het noordwestelijke schiereiland Istrië van Kroatië, dateert uit de periode tussen eind 12e en eind 10e eeuw voor Christus: de overgangsperiode van de bronstijd naar de ijzertijd, zo bleek uit analyses.
Dat maakt haar tot nu toe de oudste volledig genaaide boot die tot nu toe in de Middellandse Zee is gevonden, zeggen experts.
“Ze is het prototype van alle 64 genaaide boten die in de Middellandse Zee zijn ontdekt”, zegt onderwaterarcheoloog Ida Koncani Uhac van het Archeologisch Museum van Istrië, die het onderzoek leidde.
Het is een zeldzaam voorbeeld van de oude scheepsbouwtraditie van Istrië en Dalmatië, zeggen experts van het Franse CNRS, dat samenwerkt met het Kroatische team aan het project.
Het was een lokale visser die archeologen waarschuwde voor de overblijfselen van de houten boot, terwijl wetenschappers de locatie in 2008 lokaliseerden.
Het wrak, waarvan één frame en vijf planken gedeeltelijk zichtbaar waren, lag slechts ongeveer 150 meter uit de kust, 2,5 meter diep, bedekt met zeewier en zand.
De anoxische eigenschappen van de zeemodder beschermden het tegen zuurstof, waardoor schadelijke bacteriën zich hadden kunnen ontwikkelen die het hout zouden hebben vernietigd, zeggen experts.
“Het was al tientallen jaren bekend dat de boot er lag, maar we wisten niet dat hij zo oud was”, vertelde Sasa Radin uit het nabijgelegen dorp Zambratija aan AFP. “Wij zijn daar als kinderen gaan duiken.”
Het dorp, dat aan de baai ligt waar de boot werd ontdekt, gaf het schip zijn naam.
Gebouwd voor snelheid
Oorspronkelijk ongeveer 10 meter lang, is er nog maar een derde van het schip over.
Aanvankelijk dachten wetenschappers dat het een boot uit de Romeinse tijd was, gemaakt met een eeuwenoude techniek waarbij planken aan elkaar worden genaaid met pezen, houtwortels of plantaardige vezels. Er zijn al een paar andere soortgelijke boten gevonden in de Adriatische Zee.
Maar tot hun verbazing dateerden analyses van de houtmonsters met behulp van radiokoolstofdatering, uitgevoerd in Kroatië, de VS en Frankrijk, allemaal veel verder terug, zei Koncani Uhac.
Die ontdekking was de aanleiding voor jarenlang onderzoek waarbij experts van het Camille Julianne Centre (CCJ) archeologie en onderzoekslaboratorium voor oude geschiedenis in Aix-en-Provence, Zuid-Frankrijk, werden betrokken.
Zambratija zou een mastloze boot zijn geweest, gebouwd voor zeven tot negen roeiers. Er wordt gedacht dat het werd gebruikt door de Histri, een lokale stam naar wie Istrië is vernoemd.
“Volgens de bootlijnen kunnen we aannemen dat het een roeiboot was voor snelle navigatie langs de kust of door rivierstraten aan de noordelijke Adriatische Zee”, zei Koncani Uhac.
In latere eeuwen hebben de Histri mogelijk zo’n boot gebruikt voor piraterij in de noordelijke Adriatische Zee, waarbij ze Romeinse schepen met graan onderschepten om hun troepen te bevoorraden, aldus de archeologen.
De boot is genaaid met touwen van plantaardige vezels, waarvan de sporen zichtbaar blijven op het hout.
Volgens historici uit de Romeinse tijd gebruikten de Histri een groenblijvende struik – de Spaanse bezem (Spartium junceum) – om hun boten te naaien.
Een technologisch hoogstandje
Voordat de wetenschappers uiteindelijk besloten het uit het water te halen, een delicate operatie die afgelopen juli plaatsvond, werd het wrak beschermd met een metalen constructie.
De Zambratija werd uiteindelijk in vijftien afzonderlijke fragmenten teruggevonden, die naar een museumhangar werden vervoerd. Daar werden ze schoongemaakt, geanalyseerd en gelabeld voordat ze in een speciaal gebouwd zwembad werden geplaatst om te ontzilten.
Restaurateur Monika Petrovic noemt de historische vondst gekscherend ‘onze houten planken’. Aanvankelijk werd het water elke twee tot drie weken ververst, nu één keer per maand, vertelde ze aan AFP.
“We meten het zoutgehalte van het water en binnen ongeveer twee maanden zal Zambratija klaar zijn voor de volgende conserveringsfase in Grenoble”, voegde ze eraan toe.
De fragiele overblijfselen zullen worden vervoerd naar een zwembad in het onderzoekslaboratorium Arc-Nucleart, dat gespecialiseerd is in het behoud en de restauratie van oude archeologische voorwerpen.
Zodra dat werk klaar is, zou de Zambratija een laatste reis naar huis moeten kunnen maken, waar hij tentoongesteld zal worden.
De boot getuigt van een opmerkelijke technologische prestatie van de oude inwoners van Istrië, zei Koncani Uhac.
‘Ten eerste was het hebben van een boot, een vaartuig, in die periode zeker een prestige voor een tribale gemeenschap.
“Bovendien is het bouwen van zo’n boot, als we vanuit ons perspectief terugkijken naar de periode van 3200 jaar geleden, een technologische prestatie in de rang van een ruimteschip van vandaag.”
