Genegeerd door 'Oppenheimer', spreken slachtoffers van atoomproeven zich uit
Wesley Burris lag diep in bed te slapen toen 's werelds eerste atoombom slechts 40 kilometer van zijn voordeur ontplofte.
Een verblindend licht vulde het huis in de woestijn van New Mexico, voordat de onmogelijke kracht van de ontploffing de ramen verbrijzelde en glas over de vierjarige jongen en zijn broer spoot.
“Het was zo helder dat ik het niet kon zien”, herinnert Burris zich. “Ik kan me herinneren dat ik vroeg: 'Papa, wat is er gebeurd? Is de zon opgeblazen?'”
De gebeurtenissen van 05.30 uur op 16 juli 1945 zijn nu bij miljoenen mensen het meest bekend vanwege hun dramatische heropvoering in de met een Oscar bekroonde film 'Oppenheimer'. Maar ze duiken groot op in de werkelijke herinnering van Burris, die nu 83 jaar oud is en nog steeds slechts een paar kilometer verwijderd is van de geheime locatie waar wetenschappers en militaire leiders op die historische ochtend bijeenkwamen.
Want hoewel de film de Trinity-testlocatie presenteert als een uitgestrekte, lege woestijn, behoorden Burris en zijn gezin tot de duizenden die binnen een straal van 80 kilometer (50 mijl) woonden.
En net als al hun buren had de familie geen idee wat er aan de hand was – of waarom een gigantische paddestoelvormige wolk zich over hun horizon verspreidde.
“We waren er niet bang voor. Omdat het ons niet ter plekke doodde”, vertelde hij aan AFP. “We hadden geen idee wat het was.”
Als we acht decennia vooruitspoelen, kent Burris maar al te goed de ware dodelijkheid van die explosie, die radioactief materiaal 15.000 meter (50.000 voet) de lucht in stuurde.
De test vond plaats te midden van onweersbuien, ondanks waarschuwingen van wetenschappers, in de race om de bom gereed te hebben voor een belangrijke topconferentie uit de Tweede Wereldoorlog met de Sovjets.
Hevige regenval bracht giftig afval regelrecht terug naar beneden, waar het het woestijnstof, de watervoorraden en de voedselketen bestraalde.
Burris heeft zijn broer verloren aan kanker. Zijn zus had het ook, net als haar dochter. En hij heeft zelf huidkanker, die hij probeert te behandelen met traditionele Indiaanse medicijnen.
Ondanks dit alles heeft geen enkele New Mexicaan die getroffen is door de straling van de Trinity-test een cent als compensatie ontvangen.
“We waren proefkonijnen”, zegt Tina Cordova, een kankeroverlevende die het Tularosa Basin Downwinders Consortium leidt, en roept op tot gerechtigheid.
'Maar ze komen terug om de cavia's te controleren. Niemand is ooit teruggekomen om bij ons te kijken.'
'Oppenheimer'
Voor campagnevoerders als Cordova heeft Christopher Nolan's “Oppenheimer” op zijn minst het concept van de Trinity-test geïntroduceerd bij miljoenen mensen over de hele wereld. “Maar het ging niet ver genoeg”, vertelde ze aan AFP.
De film is de overweldigende favoriet om op 10 maart meerdere Oscars binnen te halen, waaronder die voor beste film.
“Zou het niet opmerkelijk zijn als iemand van hen tijdens de Academy Awards zou zeggen: 'Ik wil de opoffering en het lijden van de bevolking van New Mexico erkennen'”, zei Cordova.
“Ze wisten van ons toen ze de film maakten, ze kozen er gewoon voor om ons weer te negeren.”
Cordova, een van de vijf generaties in haar familie bij wie sinds 1945 kanker is vastgesteld, hoopt dat deze erkenning eindelijk druk kan uitoefenen op het Amerikaanse Congres om de schadevergoeding aan haar staat uit te breiden.
De klok tikt door. De huidige Compensatiewet voor Stralingsblootstelling ondersteunt degenen die in de buurt van locaties woonden waar later kernproeven werden uitgevoerd in Nevada, Utah en Arizona. Maar zelfs dat vervalt in juni.
En een poging om de reikwijdte ervan uit te breiden tot degenen die zijn blootgesteld aan de allereerste atoomexplosie, die vorig jaar door de Amerikaanse Senaat was goedgekeurd, werd in december door het Huis van Afgevaardigden uit een gigantische defensiewet geschrapt, vanwege zorgen over de kosten ervan.
“Dit zou niet de manier moeten zijn waarop wij leven. We houden bakverkopen, garageverkopen en enchilada-avonden, zodat we geld kunnen inzamelen om deze gezinnen te helpen”, aldus Cordova.
“Misschien zou het Pentagon elke week een bakuitverkoop moeten houden om aan hun begrotingseisen te voldoen, net zoals wij dat moeten doen.”
Volgens 'First We Bombed New Mexico', een nieuwe documentaire naar aanleiding van de campagne van Cordova, zijn de door straling getroffen families 'voornamelijk Latijns-Amerikaans en inheems'.
Burris was niet onder de indruk van de recente 'Oppenheimer'-film.
“Ja, ik heb het gezien, maar die film bestaat uit een hoop leugens”, zei hij. 'Hoeveel mensen zijn hier gestorven? Daar hebben ze nooit iets over gezegd.'
Maar hij heeft zich er al lang bij neergelegd dat hij door de geschiedenis terzijde wordt geschoven.
Lang geleden, in juli 1945, kreeg zijn familie uiteindelijk te horen dat er een munitie-explosie had plaatsgevonden.
Wat het mysterie nog groter maakte, was dat twee vreemde mannen met een verrekijker naar de explosie keken vanuit vrachtwagens die vlakbij hun voortuin geparkeerd stonden.
“Ze wilden ons niets vertellen”, herinnert hij zich.
Een paar jaar later verscheen er een andere groep mannen in de buurt van het huis, gekleed in witte pakken en maskers.
Zijn broer kwam naar hen toe en vroeg waarom ze een gat in de grond aan het graven waren en monsters verzamelden.
“Ze zeiden: 'Je moet hier weg. Dit zal je dood zijn'”, herinnert Burris zich.
“En hij zei: 'Waar moet ik heen? We wonen hier in dit huis.'”
